Πότε ακριβώς χτίστηκε η παλαιά Λεπτοκαρυά δεν το γνωρίζουμε. Το πιο πιθανό είναι να χτίστηκε ανάμεσα στα 1580 – 1620.

Οι παλιές παραδόσεις του χωριού μας λένε πως πριν από 600 περίπου χρόνια, το χωριό ήταν χτισμένο στη θέση «Λεφτοκαρυές». Οι ίδιες παραδόσεις μας λένε, πως σ’ εκείνη την τοποθεσία ζούσαν πολλά και φαρμακερά φίδια, τα οποία ανάγκασαν τους κατοίκους να μετακομίσουν και να χτίσουν το νέο τους χωριό, στη θέση όπου βρίσκονται σήμερα τα ερείπια της παλαιάς Λεπτοκαρυάς. Η παλαιά Λεπτοκαρυά χτίστηκε πιθανόν την εποχή των πειρατικών επιδρομών. Γι’ αυτό και χτίστηκε τόσο μακριά από τη θάλασσα, για να μην το λεηλατούν οι πειρατές.

Πολλοί από τους πρώτους κατοίκους που εγκαταστάθηκαν στην παλαιά Λεπτοκαρυά προέρχονταν από θαλασσινές περιοχές. Σύμφωνα με μία άποψη, στο χωριό αυτό πριν από πολλά χρόνια, υπήρχαν πολλοί ανάπηροι, (όπως μουγγοί & κουτσοί) από κληρονομικότητα. Αυτό ίσως σημαίνει, πως οι πρώτοι κάτοικοι της παλαιάς Λεπτοκαρυάς, έφερναν μαζί τους και διάφορες αρρώστιες, που συνήθως προσβάλλουν (πρώτα) τους ναυτικούς.

Το χωριό πήρε την ονομασία Λεπτοκαρυά, από τις πολλές άγριες λεπτοκαρυές (αγριοφουντουκιές), που εφύοντο στην περιοχή. Ο περιηγητής Τόζερ μας αναφέρει (το 1869) για τη Λεπτοκαρυά τα παρακάτω στοιχεία: πέρα από τον οικισμό μας λέει ότι βρήκε λεπτοκαρυές, «από τις οποίες πήρε το όνομά της η Λεπτοκαρυά», μολονότι που δεν υπάρχουν καθόλου μέσα στο χώρο του οικισμού. Όμως στις χαμηλότερες πλαγιές του Ολύμπου, αφθονούν πάρα πολλές καστανιές «ισπανικού τύπου».

Επειδή το έδαφος της παλαιάς Λεπτοκαρυάς πάθαινε καθίζηση, με αποτέλεσμα να πέφτουν τα σπίτια του χωριού, η πολιτεία αναγκάστηκε (από το 1952 έως το 1960), να μεταφέρει το χωριό στην καινούργια του θέση, όπου βρίσκεται σήμερα η ομώνυμη κωμόπολη. Επί Τουρκοκρατίας το χωριό λεγόταν « φουντούκιοϊ », φουντούκ + κιόϊ = χωριό, δηλ. χωριό με πολλές φουντουκιές. Ο Έλληνας περιηγητής Σχοινάς, μας αναφέρει (στο β΄ μισό του 19^ου αιώνα), ότι η Λεπτοκαρυά ήταν κεφαλοχώρι, με 130 χριστιανικές οικογένειες.

για μεγέθυνση πατήστε επάνω στην φωτογραφία

Είναι κεφαλοχώρι, δηλ. μεγάλο χωριό με πολλούς κατοίκους, και δεν είναι τσιφλίκι. Κι αυτό γιατί, (από κεφαλοχώρι) μετατράπηκε σε τσιφλίκι το χωριό της Πούρλιας, το οποίο είναι ένα από εκείνα τα χωριά, τα οποία η πλεονεξία του τυράννου των Ιωαννίνων Αλή Πασά, με την βία μετέτρεψε σε τσιφλίκια από κεφαλοχώρια, σχεδιάζοντας την από του Θερμαϊκού μέχρι την Αδριατική κατάληψη, και την ίδρυση Αλβανικού Βασιλείου, το οποίο θα ήταν ανεξάρτητο από τον Σουλτάνο της Κωνσταντινούπολης.

Το Αλβανικό Βασίλειο θα περιλάμβανε: ολόκληρη την Ήπειρο, την Θεσσαλία, την Στερεά Ελλάδα, την Πελοπόννησο και την Μακεδονία. «Ιδέτε τον Βεζύρη μας, σαν χρυσός αετός, με τα νύχια του σηκώνει όλη την Αρβανιτιά», τραγουδούσαν οι Αλβανοί απεσταλμένοι του Αλή πασά, μεταβάλλοντας σε τσιφλίκια (με την βία), όλα τα καρποφόρα και προσοδοφόρα χωριά, σύμφωνα πάντα με την βούλησή τους.

Η παλαιά Λεπτοκαρυά βρίσκεται στις νοτιοανατολικές υπώρειες του Ολύμπου.

Νοτιοδυτικά του χωριού βρίσκονται τα χωριά: παλαιά Σκοτίνα, παλαιός Παντελεήμονας και Πούρλια (ή αλλιώς παλαιοί Πόροι). Βορειοδυτικά της παλαιάς Λεπτοκαρυάς βρίσκεται η κωμόπολη του Λιτοχώρου. Δυτικά του χωριού, βρίσκεται δάσος, κατάφυτο από πεύκα, οξιές, καστανιές, βελανιδιές και κέδρους. Επίσης δυτικά του χωριού, βρίσκεται μία από τις χαμηλότερες κορυφές του Ολύμπου, που ονομάζεται «Αρβανίτη», πάνω στην οποία υπάρχουν πολλά αρωματικά φυτά, όπως: ρίγανη, μέντα, δυόσμος, τσάι και σαλέπι Ολύμπου.

Ανατολικά του χωριού, φαίνεται ολόκληρη η πεδιάδα, και αντικρίζεις ολόκληρο τον Θερμαϊκό, την Χαλκιδική, το Αιγαίο μέχρι την Θεσσαλονίκη και το όρος Χορτιάτη. Βορειοδυτικά του χωριού, βρίσκονται οι μεγαλοπρεπείς κορυφές του Ολύμπου. Η παλαιά Λεπτοκαρυά (1908 – 1912) είχε 150 σπίτια, διώροφα και λιθόκτιστα, και ο πληθυσμός της ήταν 1200 κάτοικοι, όλοι τους χριστιανοί ορθόδοξοι, ελληνόφωνες.

Με βάση τα στοιχεία του 1934, το χωριό αναφέρεται την ίδια περίοδο με την ονομασία Λεπτοκαρυά, ενώ το δημοτικό σχολείο του χωριού είχε 193 μαθητές και 3 δασκάλους. Ασχολούνται όλοι τους με την γεωργία των δημητριακών και την κτηνοτροφία αιγοπροβάτων, όμως μερικοί ασχολούνται και με την ναυτιλία.

Πολλοί απ’ αυτούς είναι αγωγιάτες, και μεταφέρουν με τα μουλάρια τους εμπορική ξυλεία (από το δάσος που βρίσκεται δυτικά του χωριού τους), στη «σκάλα» Λεπτοκαρυάς, που βρίσκεται στην παραλία του χωριού, ενώ από τη «σκάλα» την ξυλεία την παραλαμβάνουν τα ιστιοφόρα πλοία, και την μεταφέρουν στην Θεσσαλονίκη και σε άλλα μέρη.

Το χωριό είχε τον μεγαλοπρεπή ιερό ναό του Αγίου Νικολάου, (με το ωραίο ασβεστόκτιστο καμπαναριό), που με δικές τους δαπάνες (οι κάτοικοι του χωριού) το οικοδόμησαν. Η στέγη του ναού του Αγίου Νικολάου κάηκε το 1900 περίπου. Όμως οι κάτοικοι του χωριού, πολύ γρήγορα την επισκεύασαν, με δικά τους μάλιστα έξοδα, καθώς και με χρήματα που έδωσε ο Τούρκος διοικητής (12 χρυσές λίρες).

Ο Ναός του Αγίου Νικολάου μετά την πυρκαγιά, αγιογραφήθηκε από τον αγιογράφο Παπαβολέα, (γύρω στο 1910). Πρόκειται για τρίκλιτη Βασιλική. Την ημέρα που γιόρταζε ο πολιούχος Άγιος Νικόλαος, γίνονταν το ύψωμα της εικόνας του Αγίου Νικολάου. Μετά την Θεία Λειτουργία έβγαζαν την εικόνα του Αγίου, σε ένα αναλόγιο και οι Λεπτοκαρίτες έδιναν ότι είχαν ευχαρίστηση, φιλούσαν την εικόνα και το χέρι του παπά και μετά έφευγαν. Τα χρήματα που συγκέντρωναν, τα διέθεταν για τις διάφορες ανάγκες του Ναού. Μπροστά στον Ναό απλώνονταν μια μεγάλη αυλή «το κελί», στην οποία γίνονταν τα πανηγύρια και οι γάμοι.

Το χωριό είχε και την εκκλησία της Αγίας Τριάδας, όπου βρισκόταν και το νεκροταφείο του χωριού. Πρόκειται για μονόκλιτη Βασιλική. Η εκκλησία έπαθε πολλές ζημιές και ανακαινίστηκε τελευταία το 1986, εκτός από το ιερό της, (όπου είναι και το παλιότερο τμήμα της εκκλησίας) και στο οποίο υπάρχουν αγιογραφίες.

για μεγέθυνση πατήστε επάνω στην φωτογραφία

Τη γιορτή της Πεντηκοστής και του Αγίου Πνεύματος, γιόρταζε η εκκλησία της Αγίας Τριάδας. Δύο ημέρες πριν την Κυριακή της Πεντηκοστής άρχιζαν οι προετοιμασίες. Έξω από την Αγία Τριάδα υπήρχαν ψηλά πουρναρόδεντρα και μπαϊρια μεγάλα. Εκεί έστηναν πρόχειρες παράγκες και άπλωναν τα τραπέζια με τις καρέκλες. Έρχονταν και οργανοπαίχτες από άλλα μέρη.

Την Κυριακή της Πεντηκοστής, μετά την Θεία Λειτουργία, οι Λεπτοκαρίτες άρχιζαν το γλέντι. Τις απογευματινές ώρες έβγαιναν βόλτα όλοι οι κάτοικοι του χωριού. Γίνονταν χοροί μεγάλοι. Πάνω «στ’ Ράχη» γίνονταν η βόλτα. Είναι το ύψωμα που βρίσκεται νότια της Αγίας Τριάδας. Ονομάστηκε «Ράχη», γιατί από νότια το ύψωμα φαίνεται σαν ράχη ζώου.

Το πανηγύρι της παλαιάς Λεπτοκαρυάς ήταν ξακουστό σ’ όλη τη γύρω περιοχή. Γι’ αυτό μαζεύονταν κόσμος από όλα τα γύρω χωριά. Κρατούσε τρεις ολόκληρες ημέρες. Το απόγευμα της πρώτης ημέρας του πανηγυριού, και πριν ν’ αρχίσουν τα γλέντια και οι χοροί, όλοι οι Λεπτοκαρίτες πήγαιναν προς τα δυτικά, στο «Γεφύρι».

Στο «Γεφύρι» οι κάτοικοι του χωριού περίμεναν να υποδεχτούν την εικόνα της Παναγίας, που την έφερναν κάθε χρόνο τέτοια μέρα από το μοναστήρι «της Παναγίας των Κανάλων». Την εικόνα της Παναγίας την έφερναν δυο Λεπτοκαρίτες, που είχαν σταλεί γι’ αυτόν τον σκοπό, μια μέρα νωρίτερα. Όταν έφτανε η εικόνα της Παναγίας στο «Γεφύρι», όλοι μαζί έκαναν πομπή και την έφερναν στον Άγιο Νικόλαο.

Το βράδυ έκαναν αγρυπνία και το πρωί Θεία Λειτουργία. Μετά γίνονταν «η ύψωση» της εικόνας της Παναγίας, δηλ. γίνονταν δημοπρασία. Έβγαζαν έναν δίσκο και μάζευαν χρήματα. Στη συνέχεια άρχιζε η περιφορά της εικόνας στο χωριό. Όποιος έδινε το μεγαλύτερο ποσό, έπαιρνε την εικόνα κατά τη διάρκεια της περιφοράς και μετά το τέλος, στο σπίτι του.

Από αυτόν, μετά την έπαιρνε την εικόνα όποιος άλλος ήθελε. Φρόντιζαν ώστε, στις 40 ημέρες που θα έμενε η εικόνα στο χωριό, να φιλοξενηθεί από όλους τους νοικοκυραίους. Τα χρήματα που συγκέντρωναν τα διέθεταν για τις διάφορες ανάγκες της εκκλησίας της Αγίας Τριάδας.

Στην εποχή μας, κάθε χρόνο το πρωί της γιορτής του Αγίου Πνεύματος, γίνεται η Θεία Λειτουργία στην εκκλησία της Αγίας Τριάδας στην παλαιά Λεπτοκαρυά, ενώ μετά το τέλος της Θείας Λειτουργίας, μεταφέρεται η Εικόνα με πομπή από την Αγία Τριάδα στον ναό του Αγίου Νικολάου της σημερινής Λεπτοκαρυάς. Οι αρχαιότερες εικόνες των ιερών ναών του χωριού, χρονολογούνται περίπου το 1750.

Αμέσως μετά το «Γεφύρι» υπάρχει λιθόστρωτος δρόμος «καλντερίμι» που οδηγεί στην Καρυά Ολύμπου. Από το «Γεφύρι» αυτό, πέρασε ο Ξέρξης το 480 π.Χ., στην εκστρατεία του κατά της νότιας Ελλάδας. Φαίνεται όμως πως ο Ξέρξης, το ύψωμα «Ράχη» το χρησιμοποίησε για την ταφή των νεκρών, αφού όλος ο χώρος είναι αρχαίο νεκροταφείο της Κλασσικής εποχής, και οι παλαιότεροι κάτοικοι του χωριού μας αναφέρουν πως πριν από δεκαετίες είχαν εντοπιστεί τάφοι με νεκρούς στρατιώτες που φορούσαν περσικές πανοπλίες.

Η παλαιά Λεπτοκαρυά (1908 – 1912) είχε πεντατάξιο δημοτικό σχολείο, με περισσότερους από 70 μαθητές, αγόρια και κορίτσια. Οι κάτοικοι του χωριού όμως ήθελαν να αποκτήσουν αξιοπρεπέστερο κτίριο, και έτσι κατόρθωσαν να χτίσουν το νέο τους σχολείο, το έτος 1922. Αυτό που ποθούσαν οι Λεπτοκαρίτες του 1912, το κατέστρεψαν – χωρίς λόγο – οι Λεπτοκαρίτες της δεκαετίας του 1960, με μοναδικό σκοπό να πάρουν τα οικοδομικά υλικά, και να τα χρησιμοποιήσουν στην κατασκευή των νέων τους σπιτιών, στην σημερινή Λεπτοκαρυά.

για μεγέθυνση πατήστε επάνω στην φωτογραφία

Σήμερα, στο χώρο όπου βρισκόταν το δημοτικό σχολείο του 1922, χτίστηκε μία δημοτική ταβέρνα, που παραμένει κλειστή. Πρότασή μας είναι να μετατραπεί σε λαογραφικό μουσείο, όπου θα μας θυμίζει τα ήθη και τα έθιμα, τις ασχολίες και τις παραδόσεις των κατοίκων της παλαιάς Λεπτοκαρυάς.

Η Λεπτοκαρυά αναφέρεται για πρώτη φορά το 1822, σε Τουρκικό έγγραφο (Τουρκικά έγγραφα από τα ιστορικά αρχεία Μακεδονίας του Α. Καραβέργου), που μας αναφέρει τα παρακάτω: (25 Απριλίου 1822), «ο Πρόξενος Σαρνό μου γράφει από τη Θεσσαλονίκη με ημερομηνία 30 Μαρτίου ότι ολόκληρη η ακτή από τη Λεφτεροκία (Λεπτοκαρυά) ως την πεδιάδα του Λιβάνοβα (Αιγίνιο), είναι σε κατάσταση επανάστασης. Ο αριθμός των επαναστατών υπολογίζεται σε δώδεκα χιλιάδες, με αρχηγό έναν Διαμαντή και έναν άλλο οπλαρχηγό, ο οποίος έχει πάρει κάπως πρόωρα το όνομα του Θησέα».

Ένας από τους πιο ανήσυχους οπλαρχηγούς, ο γνωστός υπερασπιστής της Νάουσας με το όνομα Καραμήτσος, στις αρχές του 1835, αποβιβάστηκε με ένα καράβι (μαζί με τους πενήντα περίπου άντρες του) στην Καρίτσα Λαρίσης. Ο Καραμήτσος ήθελε να προχωρήσει μέσα από τον Όλυμπο και να πάει στη Βέροια και τη Νάουσα. Όμως κοντά στη Λεπτοκαρυά τον συνάντησε ο φρούραρχος του Πλαταμώνα (Κεχραμάν Μπέης) και στη μεγάλη μάχη που ακολούθησε, κατόρθωσε ο Κεχραμάν Μπέης να σκοτώσει μερικούς από τους άνδρες του Καραμήτσου και να τραυματίσει άλλους πέντε ή έξι απ’ αυτούς. Ο Κεχραμάν Μπέης κατόρθωσε μάλιστα να σκοτώσει τον ίδιο τον Καραμήτσο και έφερε το κομμένο κεφάλι του στο Βεζύρη «Εμίν Πασά».

Πρέπει να μας προβληματίσει και το γεγονός, ότι μία τοποθεσία στην παλαιά Λεπτοκαρυά (ανατολικά της θέσης Καστανιά), αναφέρεται μέχρι και σήμερα με την ονομασία «Καραμήτσος». Ίσως πιθανότατα στη θέση αυτή, να σκοτώθηκε «ο Καπετάν Καραμήτσος» που αναφέραμε παραπάνω.

Το χωριό βρίσκεται μόλις 45 λεπτά της ώρας μακριά από την θάλασσα, και δίπλα στον δρόμο που οδηγεί (προς τα νοτιοδυτικά) στην Καρυά, όπου βρίσκονταν τα φυλάκια των παλιών ελληνοτουρκικών συνόρων. Γι’ αυτόν τον λόγο (το χωριό) χρησίμευε πάντα στους Τούρκους ως στρατιωτικό κέντρο, όπου από τη «σκάλα» της Λεπτοκαρυάς και μέσω του δρόμου που οδηγεί στην Καρυά, ανέβαζαν κανόνια, πολεμοφόδια, ζωοτροφές και στρατεύματα, όταν βρισκόταν σε πόλεμο με την Ελλάδα, για να ενισχύσουν τις δυνάμεις τους (των παλιών ελληνοτουρκικών συνόρων του 1912), που στρέφονταν κυρίως προς την ελληνική Λάρισα και την Θεσσαλία.

Και στην φιλοπατρία και τον πατριωτισμό, δεν υστερούσαν οι Λεπτοκαρίτες (έναντι των άλλων χωριών), ώστε αποτελεσματικά βοήθησαν και αυτοί, στην επιτυχία του σκοπού των ελληνικών αντάρτικων ομάδων του Μακεδονικού αγώνα, και με αυτοθυσία συνεργάστηκαν μαζί με αυτούς.

Η παλαιά Λεπτοκαρυά είχε και πολλές πέτρινες βρύσες, όπως: «το βρυσούλι», «το κρυονέρι», «η Γκιλοβίτη», «η Βρυσοπούλα» και η «Τρανή Βρύση».

για μεγέθυνση πατήστε επάνω στην φωτογραφία

Η «Τρανή Βρύση», βρισκόταν στην πλατεία του χωριού. Πάνω από το σωλήνα όπου έβγαινε το νερό, ήταν εντοιχισμένη μια μαρμάρινη πλάκα, διαστάσεων: 40 εκ. Χ 40 εκ., που παρίστανε ανάγλυφους δύο άντρες με Μακεδονική ενδυμασία, και πάνω από το κεφάλι τους ήταν διασταυρωμένα δυο γιαταγάνια. Η πλάκα αυτή σήμερα δεν σώζεται. Μας θύμιζε την συμμετοχή των Λεπτοκαριτών στον Μακεδονικό αγώνα και ιδιαίτερα στην επανάσταση του Ολύμπου το 1878.

Τον Απρίλιο του 1897, μετά την έναρξη του ελληνο-τουρκικού πολέμου, ο Κουντουριώτης συμμετέχει ως Κυβερνήτης του Αλφειού, στις επιχειρήσεις της μοίρας του Αιγαίου, στα παράλια της τουρκοκρατούμενης (τότε) Πιερίας. Μαζί με τα τορπιλοβόλα 14 & 16, ενεργεί καταδρομική επιχείρηση με ναυτικό αποβατικό άγημα, στη «σκάλα» Λεπτοκαρυάς και πυρπολεί αποθήκες εφοδίων του οθωμανικού στρατού.

Κατά τη διάρκεια της επιχείρησης φονεύεται ο κυβερνήτης του τορπιλοβόλου 16, ανθυποπλοίαρχος Εμμανουήλ Αντωνιάδης, ο οποίος γίνεται έτσι, ο πρώτος νεκρός απόφοιτος της νεοσύστατης Σχολής Ναυτικών Δοκίμων, που λειτουργεί από το 1884. Στους νεκρούς προστίθενται επίσης δύο ναύτες και ένας κάτοικος της Λεπτοκαρυάς. Από την καταδρομική αυτή ενέργεια στις 12 Απριλίου 1897, έχουν διασωθεί έξι τουρκικές σημαίες που πάρθηκαν ως λάφυρα και βρίσκονται στο Ναυτικό μουσείο της Ελλάδας.

για μεγέθυνση πατήστε επάνω στην φωτογραφία

Τέλος, όταν οι Τούρκοι αναγκάστηκαν να αφήσουν τα χωριά μας, πιεζόμενοι από τα ελληνικά στρατεύματα το 1912, έκαψαν τον Πλαταμώνα και τη Λεπτοκαρυά. Εκείνη την περίοδο φαίνεται πως έγιναν μεγάλες καταστροφές σε άψυχο και σε έμψυχο δυναμικό, και αυτό το συμπεραίνουμε από το παρακάτω ντόπιο Λεπτοκαρίτικο τραγούδι:

«Κάψαν τον Πλαταμώνα
και τη Λεπτοκαρυά».
«Καϋμένη Θεσσαλία
να μην απελπιστείς».
«Και συ Μακεδονία
στα μαύρα να ντυθείς».
«Τα παλληκάρια πού ’χες
δεν θα τα ξαναδείς».

 

Γράφει:

ΤΖΙΟΛΑΣ  ΙΩΑΝΝΗΣ

Φιλόλογος – Αρχαιολόγος